Onze blik op Afrika wordt gaandeweg minder wit. David van Reybrouck schreef zijn geweldige Congo, een geschiedenis met een bedoeling: hij wil af van de eurocentrische geschiedschrijving over Congo. Zijn verhaal over Afrika’s machtige, mythische middenland begint dan ook niet met de komst van Henry Morton Stanley, de Britse ontdekkingsreiziger die in de jaren 1870 als eerste witte het evenaarswoud in ging, er aan de andere kant levend weer uitkwam en zo het pad baande voor 75 jaar Westerse overheersing en uitbuiting. Van Reybroucks geschiedenis begint 90 duizend jaar eerder, aan het Albertmeer. Ook de toekomst van Congo ligt ver van Europa: in China.

Van Reybrouck geeft Congo – en daarmee Afrika – iets van zijn eigen geschiedenis terug. En hij is niet alleen. Vorig jaar deed generatiegenoot Andrew Rice hetzelfde, maar dan voor Oeganda. In The teeth may smile but the heart does not forget – eveneens prachtig geschreven, zoekt hij aan de hand van een politieke moord het spoor terug naar Oeganda’s verleden.

Ook al laat Rice zijn verhaal wel beginnen bij de komst van de eerste witte, hij daagt het doorsnee westerse perspectief op Afrika’s ontwikkeling uit. Zo laten beide schrijvers zien dat stammen nooit besloten groepen waren; dat werden ze nadat de witte man ze met zijn antropologie en zijn administratie fixeerde.

Dave Eggers, nog een einddertiger, schreef een belangrijk boek over de burgeroorlog in Zuid-Soedan (Wat is de Wat?). Door het vluchtverhaal van Valentino Achak Deng te boekstaven als een autobiografie, laat ook hij Afrika zien van binnenuit.

Precies dat is het project van een nieuwe generatie literaire non-fictie schrijvers: Afrika laten zien van binnenuit. De Britse journalist Michela Wrong hoort daar bij, net als de Nederlandse filmer Renzo Martens. Zich bewust van het blanke perspectief en de vervormingen die dat geeft, zoeken ze naar een andere lens.

Is dat dan een zwarte blik? Of benadert dat ‘zwarte perspectief’ juist weer het Europese – nogal wat Afrikanen laten hun officiële geschiedenis beginnen bij de eerste missionaris in een gebied, zo ingrijpend was de kolonisatie wel. En ineens, tikkend aan deze column, zie ik het grote project dat al langer als een vage wolk boven mijn laptop hangt.
**

De witte blik verscheen in Internationale Samenwerking juni 2010

Lees hier de hele recensie van David van Reybrouck Congo, een geschiedenis in NRC Handelsblad