Zonder belasting geen democratie – in Europa althans. In Afrika worden belastingen ook gebruikt om, heel ondemocratisch, steun en stemmen te kopen.

Dreigend loert de cd-rom van de Nederlandse Belastingdienst vanaf mijn werktafel in Kampala. Ik probeer er nog langs te kijken, maar 1 april nadert. En dat terwijl ik de fiscus eigenlijk met het tegenovergestelde van afgrijzen tegemoet wil treden. Blauwe enveloppen verdienen een warm gevoel. Zonder belasting geen democratie.

De politicus of bestuurder die belastinggeld uitgeeft, zal zich moeten verantwoorden. In het 17e en 18e-eeuwse Europa ontstonden democratische bewegingen toen burgers inspraak eisten in ruil voor het geld dat zij opbrachten. De adel en de geestelijkheid die het land bestuurden, waren van de meeste belastingen vrijgesteld.

Verantwoording afleggen is voor een democratische ordening dus cruciaal. Nu is het juist accountability waar het in Afrikaanse politiek vaak aan schort. Poor governance is een bron van armoede. De elite graait uit de pot met geld die ze zou moeten beheren; waaruit ze onderwijs, gezondheidszorg en goede wegen zou moeten betalen.

Hebben Afrikaanse landen dan geen belastingdienst? Zeker wel, zelfs de Centraal Afrikaanse Republiek. Alleen zijn belastingen zélf vaak een instrument voor het behouden van de macht. In plaats van dat een politicus zich laat voorstaan op wat hij met het geld van burgers heeft gerealiseerd, gebruikt hij belastingen voor verdeel en heers.

In Oeganda is Yoweri Museveni al 23 jaar aan de macht. Vlak voor de presidentsverkiezingen van 2006 schafte hij de lokale belastingen af. Sinds 2000 hoeven Oegandezen de dokter niet meer te betalen. In 1997 maakte hij zich populair met gratis basisonderwijs voor iedereen, in 2008 deed hij daar het middelbaar onderwijs bij.

Veel arme Oegandezen vinden Museveni een toffe peer. Die mag in 2011 weer president worden.

De gevolgen: overvolle staatsscholen waar kinderen niks leren. Staatsklinieken waar dokters en medicijnen ontbreken. En dronkenschap, overal. In het district Bushenyi hebben getrouwde vrouwen zich nu verenigd. Ze vragen de regering de onzalige afschaffing terug te draaien. In sms-sjes aan parlementariërs roepen ze op tot herinvoering van lokale belastingen. Met het vervallen daarvan zijn hun mannen namelijk opgehouden met werken. De vrouwen verbouwen wat het gezin moet eten, de mannen drinken.

Volgens Museveni’s partijgenoot Tindamanyire Kabondo, een parlementariër, zijn na het afschaffen van lokale belastingen dronkenschap, luiheid, huiselijk geweld en verkrachtingen toegenomen. Maar noch voor het morele failliet, noch voor dat van staatsscholen en -klinieken hoeft de president zich te verantwoorden. Geen burger heeft ergens voor betaald.

In het bedrijfsleven moet wel belasting worden afgedragen, maar het innen gaat selectief. Zo wordt in de booming business van commercieel vastgoed – domein van de heersende klasse – nauwelijks belasting opgehaald. In ruil voor steun aan de president vieren vastgoedbaronnen een bonanza.

Nederlandse ondernemers in Oeganda hebben weinig plezier van die fiscale souplesse. Voor hen is de Uganda Revenu Authority meestal een nachtmerrie. Die Nederlandse bloemenboeren en sesamkwekers hebben toevallig geen stemrecht.

**

Lang leve de belasting verscheen in De Pers van 4 maart 2009