Of de metselaar moordde, weten we niet. Wel dat hij corrupt was. Waarschijnlijk net als de minister die een show maakt van zijn voorarrest: de Grote Rechtsstaat Show.
Wat te doen met een metselende Rwandees die op de vlucht is voor de genocidetribunalen? Thuis zaten we ermee omhoog. De oude man wegsturen, en hem dus veroordelen op basis van niet meer dan één woord? Al had hij zich goed verdacht gemaakt, onze Nederlandse zeden maakten dat we er nog eens voorzichtig naar wilden vragen.
Maar goed ook, want het verhaal van de metselaar liep toch net wat anders. De man was in Rwanda een Inyagamugayo, een wijze die samen met tien anderen uitspraak doet in de gacaca, het genocidetribunaal van zijn dorp. Die ‘wijzen’ zijn door hun dorpsgenoten verkozen op basis van hun kreukvrije reputatie. Nadat de dorpelingen een verdachte hebben aangeklaagd en getuigenissen à charge of décharge hebben gegeven, beslissen de elf Inyagamugayo over de straf.
Onze metselaar nam geld aan van een Hutu die terecht stond voor genocide. In Rwanda ga je daarvoor de bak in.
Hier niet. In Uganda is het graaien van zijn schaamte ontdaan en is corruptie uit het geniep. Voor gunsten of opdrachten moet worden betaald. Wie een bedrijf heeft, betaalt de opdrachtgever – en in een ontwikkelingsland is dat meestal de overheid – een zogenaamde handling fee; tien tot vijftien procent van de offerte moet zwart naar het handje van de overheidsdienaar die over de aanbesteding gaat. Rondom Kampala zitten aardig wat Nederlandse ondernemers. Het verzet tegen corruptie moeten ze hebben opgegeven. Het is: je dokt of je stopt.
Over smeergeld doet niemand moeilijk. Alleen wie het echt te bont maakt, wordt aangeklaagd.
De onlangs afgetreden minister van Gezondheid overspeelde zijn hand en nu moet een daad gesteld. Jim Muhwezi zou donorgeld voor het immunisatieprogramma voor Ugandese kinderen hebben gestolen. Twee weken geleden staken de geruchten de kop op. Er zou een aanklacht komen tegen generaal Muhwezi – wiens rang verraadt dat hij 25 jaar terug met toentertijd rebellenleider Museveni vocht in de bush. Eerder ging al het verhaal dat de minister geld voor aidsremmers gebruikte voor zijn eigen zaken. Nu leek een rechtszaak onvermijdelijk. Afgelopen week meldde hij zich bij de politie.
De kranten lieten zien hoe Muhwezi de gevangenis in ging: triomfantelijk, een blije grijns boven zijn maatgesneden pak. De minister van gezondheid, verantwoordelijk voor de staatsziekenhuizen in Kampala, was vantevoren nog even naar Londen gevlogen voor een medische check-up.
In Luzira-prison houdt de gevallen minister audiëntie. Kerkleiders, parlementariërs, districtshoofden; de krant bericht dat hij zo veel en voornaam bezoek krijgt, dat hij daar aan het einde van de dag erg moe van is. Zijn medeverdachten worden op borgtocht vrijgelaten. Muhwezi wil niet weg. De krant kopt: MUHWEZI WANTS TO STAY IN JAIL. Hij zegt dat hij zijn proces liever in de gevangenis afwacht.
Want Muhwezi heeft er alle vertrouwen in. Bovendien staat het aureool van de martelaar hem aan. Hij vertelt zijn bezoek dat hij zich verwant voelt aan Nelson Mandela. “Die zat 27 jaar op Robbeneiland vast.” En hij laat optekenen: “Mandela is mijn held.”
Als Muhwezi drie dagen later toch op borgtocht buiten staat, juichen honderden aanhangers hem toe. Muhwezi is dan ook een echte Grote Man. In het district waar hij is geboren, in Rukungiri, betaalt hij voor wegen, scholen en andere voorzieningen. Hij mag dan zelf een groot huis hebben, krenterig is hij niet. Misschien gebruikt hij wel geld dat bedoeld was voor iets anders, misschien steelt hij van de regering, of, preciezer: van de witten, niemand daar die het em euvel duidt. Heel Rukungiri deelt in de buit.
Muhwezi’s gang naar de gevangenis heeft veel van een strak geregisseerd scenario. Het lijkt de Grote Rechtsstaat Show, een voorstelling die de Ugandese regering geloofwaardigheid geeft in de wereld van de donoren. Kijk es even: hier gaat een minister achter tralies. Het kan goed zijn dat president Museveni zijn oude kompaan heeft gezegd: ga een paar dagen knorren. Ik regel dat het niet al te lang duurt.
Geen Uganda-watch meent dat Muhwezi, eenmaal vrij, weer vast komt.
Want als het landsbelang dat vraagt, speelt president Museveni voor rechter. In maart liet het Hooggerechtshof drie oppositiepolitici op borgtocht vrij. Ze zaten drie jaar vast op verdenking van lidmaatschap van een groep opstandelingen waarvan niet zeker is of ze bestaat, het People’s Redemption Army. De mannen waren het Hooggerechtshof nog niet uit, of de politie pakte ze op. Het commentaar van een lakonieke president: “The judge was wrong.”