De twee dagboeken van Bridget Jones, geschreven door Helen Fielding, worden verslonden door vrouwen rond de dertig. Herkennen ze zich in de onzekerheden waar Jones dagelijks mee worstelt? Vijf Nederlandse vrouwen over de dilemma’s in de dagboeken. Ze worden het niet eens. Nelleke Noordervliet en Rita Kohnstamm: ‘Het is net Joop ter Heul’.

Vijf vrouwen zitten op een maandagavond aan tafel in het Amsterdamse hotel The Grand. Het onderwerp van gesprek: Bridget Jones. Is zij het archetype van de moderne jonge vrouw? In de geest van Jones werken de vrouwen heel wat eenheden alcohol weg en tikken de calorieën aan. Aanmoediging was overbodig.

Annette Gremmen (28), advocaat bij Allen & Overy: ‘Als ik op stap ga met vriendinnen die ook single zijn, is het net als bij Bridget. We lachen om andere vriendinnen die wél op de bank zitten met hun vriend, die alle plezier in de kroeg en de etentjes door-de-weeks missen.’

Hadassah de Boer, televisiejournalist bij AT5 (‘wat dat betreft lijk ik al op haar’): ‘Bridget Jones vertegenwoordigt de meest neurotische kant van alle vrouwen om me heen. Als je haar dagboek leest, kun je tevreden constateren dat je zelf lang niet zo neurotisch bent. Dan denk ik: ik val best mee. Ik weeg me niet drie keer per dag, ik rook minder en ik eet minder chocolade. Dat maakt het prettig.’

Ook Gremmen vindt de dagboeken geruststellend: ‘Zelfs Jones, onhandig als ze is, slaagt er in een fantastische kerel als Mark Darcy aan de haak te slaan, zo een waar al haar vriendinnen jaloers op zijn. En dat terwijl je weet hoeveel hopelozer het er bij haar aan toegaat.’

Rita Kohnstamm (62), psycholoog en tot voor kort columnist bij NRC Handelsblad: ‘Bridget Jones is geen waar heids getrouw personage. Het dagboek is aantrekkelijke satire, maar persoonlijk herken ik me er niet in van vroeger.’

Psychotherapeut Els Dekker-Nanne (47) kent Jones’ dilemma’s alleen uit de tijd dat ze nog studeerde en een ‘open toekomst’ had. ‘Bridget Jones is onzekerder dan de meeste vrouwen. Ze heeft duidelijk last van minderwaardigheidsfantasieën.’

‘Dat beeld ontstaat door het overdrijven van de eigen onzekerheden’, zegt Hadassah de Boer. ‘Dat doen vrouwen in werkelijkheid toch net zo? Jaren geleden stond ik samen met een vriendin voor de spiegel. Mijn vriendin had een dikke, rode pukkel op haar neus. Ze keek ernaar en zuchtte: ”Ik wou dat ik zelfmoord durfde.” ‘

Schrijver Nelleke Noordervliet (54), columnist bij de Volkskrant, had vroeger geen last van Jones’ geschipper tussen mannen, vriendinnen, banen en ongeboren kinderen. ‘Ik zou trouwen, moeder worden en misschien een leuk baantje als lerares erbij nemen, maar geen carrière voor mezelf najagen.’ Op haar 41ste, na huwelijk en kinderen, debuteerde Noordervliet als schrijver. ‘Het verbaast me dat een vrouw van in de dertig zo onzeker en neurotisch is als Bridget Jones.’

Het succes van de dagboeken schuilt juist in het expliciet maken van obsessies die doorgaans worden verborgen, vinden Gremmen en De Boer. ‘Eigen lijk schaam je je voor de gedachten die Jones opschrijft’, zegt De Boer. ‘Zelf kan ik een hele tijd twijfelen over het nemen van een bonbon. Ik vind dat een tijdverspillende en vervelende gedachte, maar ik heb hem wel.’

Eenmaal op papier gezet komen die gedachtenflitsen hard aan. Zoals in het volgende dagboekfragment: Tom, de homovriend van Bridget, is al een paar dagen zoek. Bridget en haar vriendinnen beraden zich op een zoekactie.

Zaterdag 11 november

15.00 Begin nu echt bang te worden, maar geniet er tegelijkertijd van in een drama verwikkeld te zijn. Ben zo goed als Toms beste maatje, dus iedereen belt me over het geval op en ik neem een kalme doch diepbezorgde houding aan. (…)

15.30 Bladerend door Marie-Claire zitten fantaseren over Toms begrafenis en wat ik aan zou trekken.

(Het dagboek van Bridget Jones, p. 225.)

Bridget Jones houdt nooit op na te denken over hoe ze overkomt. Ze heeft duidelijk voor ogen hoe ze wil zijn. Ofschoon ze in werkelijkheid ver van dat ideaalbeeld blijft, laat ze geen kans voorbijgaan om dan in elk geval de schijn op te houden.

‘Begrijpelijk’, zegt Gremmen. ‘Jonge vrouwen willen ultiem perfect zijn op verschillende gebieden. We hebben allemaal een goede opleiding, dus is het zonde van de investering als je meteen thuis gaat zitten om voor kinderen te zorgen. Vrouwen die wel op hun 26ste een kind hebben, krijgen reacties als: ”Goh, leuk, maar toch jammer dat je niets nuttigs doet.” Zo iemand verdedigt zich maar meteen door te zeggen dat het leuk is om voor de kinderen te zorgen en dat het een dagtaak is.’

Noordervliet: ‘Wie het anders doet dan de buitenwereld verwacht, die moet zich verdedigen?’

Gremmen: ‘Vroeger was voor een vrouw de toekomst een uitgestippeld pad. Wij hebben weliswaar de keuze, maar ik merk dat mensen om mij heen het gevoel hebben dat ze zich voor elke afwijkende beslissing moeten verantwoorden.’

Noordervliet: ‘Er bestaat inderdaad een hoog verwachtingspatroon.’

Gremmen: ‘Er wordt van je verwacht dat je er in je werk iets van maakt, dat je sport en er goed uitziet, dat je meegaat naar de borrels van kantoor, dat je op zaterdagavond gaat stappen, dat je niet zo inkakt dat je elke avond thuis op de bank videootjes gaat zitten kijken en daarnaast natuurlijk dat je een leuk sociaal leven hebt.’

Zeker voor een single zijn vrienden belangrijk. Bridget Jones gebruikt deze zelf samengestelde familie om haar angst voor eenzaamheid in te dammen. En is het een keer stil om haar heen, steken onzekerheden de kop op. Zoals in het volgende fragment.

Woensdag 5 maart

19.00 Weer thuis. Is toch zeker niet normaal om mijn antwoordapparaat als ouderwetse menselijke partner te behandelen: rep me van werk naar huis om te zien in wat voor bui hij is, of hij tinkelend zal bevestigen dat ik alom bemind en welkom lid van de maatschappij ben of leeg en afstandelijk, zoals nu bijvoorbeeld. Er is niet alleen al voor de tweeënveertigste dag op rij geen bericht van Mark, maar geen enkel bericht van wie dan ook. Moet misschien wat in The Road Less Travelled lezen.

19.06 Ja, liefde is niet iets wat je overkomt maar iets wat je doet. Dus wat heb ik niet gedaan?

19.08 Ben zelfverzekerde, ontvankelijke, invoelende vrouw met inhoud. Mijn eigenwaarde ontleen ik niet aan anderen maar aan… aan… mezelf? Daar klopt iets niet.

(Het nieuwe dagboek van Bridget Jones, p. 133.)

De maatschappelijke verworvenheden moeten uiterlijk voor je veertigste verjaardag zijn geregeld, zegt Hadassah de Boer. ‘Je carrière moet top zijn, je moet een eigen huis bezitten en je behoort kinderen te hebben. Zelf woon ik in een prima huurhuis, maar van iedereen hoor ik dat ik gek ben als ik niet iets koop. Het is ook niet normaal zoveel verwachtingsvolle blikken als er op mijn buik worden geworpen. Alsof ik nog drie maanden heb voor ik mijn Uiterste Verkoopdatum heb bereikt.’

De Boer kreeg de les gelezen door een vriendin die twee kinderen heeft. ‘We zaten in een restaurant te eten toen ze vroeg: ”Hoe lang werk je nu al bij AT5?” Ik antwoordde: vijf jaar. ”Nou”, zei mijn vriendin, ”dan kunnen we concluderen dat je behoorlijk bent gestagneerd en dat nu het goede moment is gekomen om kinderen te nemen.” ‘

Een ideaalbeeld is niet nieuw. Rita Kohnstamm had ook haar voorbeeld toen ze jong was: een meisje uit de klas. Kohnstamm: ‘Maar we hadden niet die grote wereld, met schreeuwende media.’ Er waren wel filmsterren, maar die waren zo ver weg, dat bijna niemand echt meende een Marilyn Monroe te zullen worden. ‘Jullie hebben die akelige laag ertussenin, van bladen als de Cosmo en van soapsterren die zo uit het publiek zijn geplukt. Dat is dichtbij en lijkt haalbaar. Het appèl op die ideaalbeelden is voor jonge vrouwen van nu veel pregnanter.’

Noordervliet: ‘Wij waren passiever. Jullie moeten actief bepalen wat jullie willen.’

De Boer: ‘Mensen denken dat je je leven kunt maken. Je kunt toch zelf kiezen? Zolang ik op school zat, hoefde ik nog niet na te denken over wat ik wilde worden. Maar op een gegeven moment moet je toch kiezen. Dat is niet gemakkelijk.’

Na de vrijblijvendheid van de studietijd ogen loopbaanbeslissingen akelig definitief. Het moment waarop die carrière echt begint, wordt uitgesteld. Noordervliet: ‘Dan gaan ze nog een jaartje reizen.’

De Boer: ‘Opeens moet je voldoen aan van-alles-en-nog-wat en moet het helemaal perfect zijn. Dan blijkt keuzevrijheid een probleem.’

Dekker-Nanne: ‘Hoe meer je hebt, hoe kritischer je bent. Vroeger kreeg je een kind en moest je trouwen. Nu kun je kiezen of en wanneer je een kind wil, maar het kiezen is een probleem. Deze vrouwen zijn niet ongelukkig, ze kampen met eigentijdse dilemma’s.’

Noordervliet: ‘Verwend?’

De Boer: ‘Misschien een beetje luxeproblemen.’

Dekker-Nanne: ‘Nee, deze ontwikkeling is logisch volgens de behoeftenhiërarchie van Maslow. Onze basisbehoeften zijn vervuld; we hebben te eten en we zijn veilig. De problemen waar jonge vrouwen mee worstelen hebben te maken met zelfverwerkelijking.’

Noordervliet tegen Gremmen en De Boer: ‘Waarom zeggen jullie niet: ”Jongens, jullie kunnen allemaal de boom in, ik ga het toevallig even helemaal anders doen.” Zijn jullie nooit in verzet gekomen tegen die hooggespannen verwachtingen? Of is moederschap in plaats van carrière een moderne vorm van verzet?’

Gremmen: ‘Juist omdat je vrij wordt gelaten, is de drang om je te verzetten gering.’

Noordervliet: ‘Of is er minder vrijheid dan jullie willen doen geloven?’

Hoe komt het toch dat de moderne vrouw zo dwangmatig wil beantwoorden aan een ideaalbeeld?

Gremmen: ‘Je krijgt onbewust veel verwachtingen mee van je ouders en van de omgeving waarin je opgroeit, later ook van je vrienden en van je jaarclub. Onbewust leef je naar dat beeld, totdat je merkt dat het niet zo goed met je gaat.’ Gremmen had zelf zo’n periode dat ze ‘voor de buitenwereld een prima leventje’ leidde: leuke vrienden, goede baan, veel activiteiten naast het werk. ‘Ik lag in bed en vroeg me af of dit het nu allemaal was. Dan lig je je stiekem ongelukkig te voelen en is het tijd om stil te staan bij de keuzes die je hebt gemaakt.’

Noordervliet: ‘Stiekem ongelukkig?’

Gremmen: ‘Ik vond het moeilijk om dat te delen met de buitenwereld. Het laat zien dat je twijfelt en dat je onzeker bent. Dat is een beeld van jezelf dat je niet graag laat zien. Bovendien is het not done om, als iemand vraagt hoe het met je gaat, te zeggen: niet zo goed. Als het om futiliteiten gaat, mag je je beklagen, maar als het echt slecht gaat, hoor je dat niet te zeggen. Je wil sterk en vrolijk zijn.’

Noordervliet: ‘Wij hadden de onmogelijkheden, zij de druk van buiten.’

Kohnstamm: ‘Als je het zo bekijkt, ben je weinig anders dan wat je omgeving vraagt. Maar waar is je karakter?’

‘Om dat te weten moet de jonge vrouw leren kijken naar wat ze zélf wil, zegt Dekker-Nanne. ‘Bridget Jones, bijvoorbeeld, is het prototype van de vrouw die haar eigen gevoelsleven slecht kent. Ze weet absoluut niet wat ze wil en ze stelt geen haalbare doelen.’

Kohnstamm: ‘Het gaat niet om: wat wíl ik, maar: wat k n ik. Als je weet dat je verlegen bent, moet je geen sociale werkkring kiezen. Dan moet je ook niet van jezelf vragen een wervelende entree te maken op een feestje. Dat ziet er dan niet uit. Maar als je weet: ik ben dondersslim, kun je de wetenschap in gaan. Wat ik bij deze vrouwen mis, is dat ze zeggen: dit past niet bij mij.’

De Boer: ‘Klopt, vrouwen moeten zoveel van zichzelf. Vandaag interviewde ik Marjet van Zuijlen. Uit haar dagboek Retour Nijmegen-Den Haag blijkt dat ze moeite heeft met keuzes maken. Voor iemand van 33 heeft ze een indrukwekkend cv, met ook allerlei bestuursfuncties erop en nog tijdens haar ambtsperiode in de Kamer gaat ze praten met een headhunter. Ik zat tijdens het gesprek met twee dagboeken in mijn tas – dat van Van Zuijlen en dat van Bridget Jones. Soms wist ik niet meer wat uit welk boekje kwam.’

Dekker-Nanne: ‘Deze jonge vrouwen moeten gaan inzien dat vrijheid schuilt in het kennen van je beperkingen.’ Deze opmerking maakte indruk, blijkens de stilte aan tafel.

Is de moderne vrouw van haar onrust verlost als ze gewoon niet zoveel tegelijkertijd wil? Zo eenvoudig ligt het niet, vinden de vrouwen in The Grand.

Kohnstamm: ‘De tijdgeest komt bij vrouwen harder aan. Ze belichaamt eveneens de spanningen van deze tijd.’

Dekker-Nanne: ‘Ze kan er toch voor kiezen om niet op alle terreinen in te zetten?’ Maar Noordervliet heeft alle begrip voor de hoge inzet: ‘Vrouwen hebben veel meer mogelijkheden gekregen en moeten nu op veel meer fronten vechten. Voor wie het lukt, maakt de uitkomst veel goed: dan heb je én dat moederschap én die leuke baan.’

Betalen die gelukzoekers een prijs voor hun hoge ambitie-niveau? De categorie Bridget Jones-vrouwen, tussen 25 en 40, zonder kinderen, is de grootste groep nieuwe arbeidsongeschikten. Het verbaast Gremmen niets: ‘Het probleem is dat veel mensen meegaan met de stroom. Vroeg of laat lopen ze tegen de lamp. Onder mijn leeftijdgenoten groeit het aantal burn-outs hard.’ Voor wie die supervrouw wil zijn, is de kans om in de wao te raken groter, zegt ook De Boer. ‘Want al doen vrouwen vaak hetzelfde werk als mannen, ze zitten nog steeds anders in elkaar. Stel, een vrouw voert salarisonderhandelingen met haar baas en ze krijgt geen loonsverhoging. Een man zou zeggen: ”Bekijk het, dan ga ik voor een ander werken.” Maar een vrouw interpreteert de weigering als een teken dat ze niet goed functioneert. Zo’n vrouw gaat dan huilen. Ik heb zo vaak een vrouw zien huilen op het werk. Ik kan dat niet uitstaan.’

Noordervliet: ‘Als het even niet mee zit, vallen vrouwen terug in een oud rollenpatroon.’

De Boer: ‘Maar ze willen niet huilen. Zij willen ook boos worden. Om dat een vrouw al snel denkt: ik kan het ook niet, voelt ze een mislukte onderhandeling als een afwijzing.’ Kohn stamm maakt een kanttekening: Grem men en De Boer doen alsof vrouwen nog maar net zijn gaan werken. ‘Ze hebben altijd gewerkt’, zegt Kohn stamm, ‘en ze kwamen niét in de wao.’ Maar niet eerder, zegt Gremmen, werkten mannen en vrouwen in vergelijkbare posities.

Het blijft twee tegen twee. Ze worden het niet eens, de oudere vrouwen en de twintigers. Noordervliet en Kohnstamm vinden dat vrouwen met behulp van de wao een beroep doen op de ouderwetse zwakke vrouw.

Kohnstamm: ‘Culturele patronen spelen door, ook al werken vrouwen nu massaal.’

Noordervliet: ‘Vrouwen vallen te rug in de zielige rol. Ze zijn verwend en ze knokken niet door.’

Een dieperliggend probleem, erkent Noordervliet, is dat voor werkende vrouwen de man de norm zet. ‘Alle pogingen tot gelijkheid tussen mannen en vrouwen zijn lofwaardig, maar daarbij wordt over het hoofd gezien, dat het de hiërarchie is die vrouwen de das om doet. Vrouwen en mannen verschillen. Dat is niet erg, maar het leven van de man wordt als beter aangemerkt: de rechte lijn in zijn carrière, zijn vruchtbaarheid op hoge leeftijd. In een mannenleven zit eigenlijk geen knik. Het was een grote fout van het feminisme dat het betere, het mannelijke, werd nagestreefd. Zo bekeken hebben de Rita Kohnstammen en ik jullie met dit probleem opgezadeld.’

Bridget Jones mag dan een eigentijdse dame zijn, haar neurotische gedrag is van alle tijden, zeggen Nelleke Noordervliet en Rita Kohnstamm. Ze schateren als ze tegelijkertijd de naam noemen van het romanpersonage waar Bridget Jones hen ‘onweerstaanbaar’ aan doet denken: Joop ter Heul.

Joop ter Heul? Een hippe tv-journalist van over de dertig uit het Londense Notting Hill, die zich per email laat versieren, die haar biologische klok voelt bonken als een tijdbom en wier beste vriend op mannen valt; die vrouw zou volgens Noordervliet en Kohnstamm lijken op een meisje bedacht rond 1910.

De drie andere vrouwen rond de tafel trekken hun wenkbrauwen op. Nooit van gehoord, Ter Heul. Mee warig kijken ze naar de twee columnisten, die over elkaar heen buitelen met hun herinneringen aan het personage van Cissy van Marxveldt.

Kohnstamm: ‘Onmiskenbaar.’

Noordervliet: ‘Precies dezelfde geestige frisheid.’

Noordervliet: ‘Joop ter Heul zit ook op elke bladzijde taartjes te eten.’

Kohnstamm: ‘En dat stoethaspelen.’

Noordervliet: ‘Maar uiteindelijk vindt ze toch de ideale man,’

Samen: ‘Leo van Dil! Hahaha!’

De stemming komt er nu goed in. Geen van de dames doet moeilijk over eenheden alcohol. Als er geen fles wijn meer te vinden is in de burgemeesterskamer van The Grand, redt Annette Gremmen een halfvolle fles van de gang. De sommelier was al aan het opruimen. Gremmen wordt met gejuich begroet en de buit wordt – met grondsop en al – eerlijk verdeeld.

Noordervliet: ‘Wat me het meest verbaast is dat de eigenschappen van die 17-jarige hbs-eindexamenkandidaat Joop ter Heul bij Bridget Jones zijn getransporteerd naar een vrouw van in de dertig. Bridget Jones is zo onzeker en onvolwassen als een tiener. Helen Fielding heeft het sjabloon van een meisjesboek gevolgd.’ Ook Kohn stamm vindt Het dagboek van Bridget Jones echt een meisjesboek. ‘Voor meisjes van dertig.’

De jonge vrouw uit 1910 werd volwassen op de dag dat ze trouwde. Het huwelijk was haar rite, de passage naar het echte leven. Wanneer worden vrouwen anno 2000 volwassen?

Kohnstamm: ‘Je zou bijna zeggen dat de volwassenheid is uitgesteld, maar dat kan niet het geval zijn.’

Noordervliet: ‘Jongeren hebben vrijheden die stroken met een zekere mate van volwassenheid. Ze gaan op hun vijftiende alleen naar Italië en op hun achttiende met een rugzak naar Thailand.

‘Zo’n reis vereist zelfstandigheid en verantwoordelijkheidsgevoel. Aan de andere kant blijven ze lang financieel afhankelijk van hun ouders. En het uitstellen van kinderen is een ‘extreem voorbeeld van het uitstellen van verantwoordelijkheden’.’

Kohnstamm: ‘Het is duidelijk dat er sprake is van een heel ander proces van volwassenwording.’

Noordervliet: ‘Vandaag de dag is volwassenheid opgesplitst in deelcertificaten.’

Het begrip volwassenheid in zijn traditionele betekenis is achterhaald, concluderen de vrouwen aan tafel. Tegelijk rijst twijfel. Streven jonge mensen er uberhaubt naar volwassen te worden. De norm is toch jong en jeugdig?

Kohnstamm: ‘Dat noem ik de in fantilisering van de samenleving. Mensen van vijftig of zestig gedragen zich alsof ze twintig zijn. En dat leidt inderdaad tot een discrepantie. Mensen proberen het jonge en onvolwassene te behouden, misschien zelfs te cultiveren, terwijl ze eigenlijk gewoon volwassen zijn.’ Dat spoort overduidelijk niet, zeggen de vrouwen. ‘Misschien willen jongeren helemaal niet dat alles klopt, oppert Noordervliet. Dan denken ze: mijn god, veertig en voldaan getrouwd, mij niet gezien.’

Maar die zelfbewuste en onafhankelijke vrouw blijkt soms minder zeker van haar zaak. Op een onbewaakt ogenblik kan haar het verlangen naar man en kind overvallen. Het gebeurde Bridget Jones, én Annette Gremmen.

Bridget Jones denkt dat ze zwanger is. Ze zit op haar werk, samen met een collega aan wie ze zich doorgaans ergert.

Maandag 1 mei

O. Jezus. Merk dat ik me laat meeslepen door beeld van mezelf als jonge moeder in kleren van Calvin Klein, evt. met navelvrij truitje aan, die baby in de lucht gooit en voldaan glimlacht in reclamespot voor designer-gasfornuis, optimistische film of iets dergelijks.

(…) ik zat alleen gelukzalig te glimlachen, en te bedenken dat zulke dingen voor mij binnenkort niets meer zouden betekenen, wanneer ik eenmaal voor zo’n klein menselijk wezentje zou zorgen. Vervolgens ontdekte ik een heel arsenaal aan nieuwe fantasieën over Daniel: Daniel met de baby in een draagzak, Daniel die zich na zijn werk naar huis spoedt, verrukt om ons beidjes roze en warm in het bad aan te treffen, en Daniel die, na een aantal jaren, een ongelooflijke indruk maakt op ouderavonden.

(Het dagboek van Bridget Jones, p. 104-105.)

De vader van Annette Gremmen zette onlangs zijn oude filmpjes op video. Gremmen bekeek de band. ‘Toen mijn moeder 28 was, mijn leeftijd nu, leek ze sprekend op mij. Op de film wordt ze ’s ochtends wakker met drie kindertjes om zich heen. Ik zag mijzelf daar zitten, als moeder. Er ging een schok door me heen. Ik dacht: wat ge wel dig. Dit wil ik ook. Tegelijkertijd voel de ik me erg schuldig. Ik heb alle kansen gekregen: om carrière te maken, om financieel onafhankelijk te zijn en om de man van mijn dromen te vinden. De moeders van toen hebben die keuzes nooit kunnen maken.’